شرح کلی سیستم :
برای محاسبه سود و زیان تولید لازم است تولیدکنندگان از بهای تمام شده تولیدات مطلع باشند به این منظور ماژول بهای تمام شده توسعه یافته است . برای درک نحوه عملکرد این ماژول لازم است ابتدا اطلاعاتی در خصوص نحوه محاسبه داشته باشیم
بهای تمام شده هر محصول از مجموع دو گروه هزینه به دست می آید :
- هزینه مواد مصرفی
- هزینه تولید
برای محاسبه هزینه مواد مصرفی باید بدانیم که یک محصول از چه مواد اولیه ای تولید می شود . اما معمولا محصولات نهایی مستقیما از مواد اولیه تولید نمی شوند بلکه مواد اولیه تبدیل به کالای نیم ساخته شده و در چند مرحله کالاهای نیم ساخته تبدیل به محصول می شوند برای نمایش ایت ساختار تولید از درخت ساختار محصول یا BOM استفاده می گردد . در این درخت برگ ها (آخرین سطح درخت) نشان دهنده مواد اولیه و ریشه (پایین ترین سطح درخت ) نشان دهنده محصول نهایی می باشد .بین ریشه و برگ کالاهای نیم ساخته قرار می گیرند . به مثال درخت زیر توجه نمایید
A یک محصول نهایی است که خود از ترکیب دو کالای نیم ساخته
B و C بهمراه یک ماده اولیه H تولید می شود. کالای نیم ساخته
B خود از ترکیب دو ماده اولیه DوF و کالای نیمساخته C خود از
سه ماده اولیه E و F و G تولید می گردد
در مثال فوق بدیهی است که هزینه تولید محصول A عبارت است مجموع هزینه های تولید B و C به اضافه هزینه خرید H . در درخت ساختار محصول ، علاوه بر لیست کالاهای مورد نیاز اعم از مواد اولیه و کالای نیم ساخته ،ضریب مصرف و درصد ضایعات نیز مشخص می گردد . همچنین برای هر کالا زمان مورد نیاز برای تولید یک واحد از آن بر حسب دقیقه نیز مشخص می گردد . چنانکه گفته شد مولفه دیگر بهای تمام شده ، هزینه های تولید هستند . عوامل این هزینه ها قابل تعریف هستند اما به طور معمول عبارتند از : دستمزد – سربار – استهلاک . هر سه این عوامل تحت تاثیر زمان تولید می باشند که قبلا به آن اشاره شد .در صفحه بعد یک ساختار محصول به همراه اطلاعات مربوط به عوامل هزینه آن آمده است.
مواردی که فلش آبی مشخص شده اند محصولات نهایی و مواردی که با فلش قرمز مشخص شده اند مواد اولیه هستند.
تولید کننده می تواند برای هر محصول سفارشات متفاوت ثبت کند منظور از سفارشات متفاوت فرمول های مختلفی است که برای هر تولید آن محصول استفاده می گردد . مثلا یک محصول (کود سوپر فسفات ترپیل گرانوله) به دو شیوه مختلف تولید می شود .در یک شیوه از ماده اولیه "خاک آسفوردی " و در یک شیوه از ماده اولیه "خاک فسفات" استفاده می شود . بدیهی است که قیمت تمام شده محصول می تواند حسب روش تولید تغییر کند .لذا برای هر کالا در ساختار محصول مشخص می کنیم که مربوط به کدام سفارش است .
مولفه دوم بهای تمام شده هزینه های تولید می باشد. به این منظور تولید کننده تعدادی مرکز هزینه تعریف می نماید . مراکز هزینه تقریبا همان واحد های سازمانی تولید کننده می باشند .فعالیت هریک از این مراکز باعث ایجاد هزینه هایی می گردئ که باید در بهای تمام شده لحاظ گردد .مراکز هزینه به دو گروه تقسیم می گردند :
- مراکز هزینه تولیدی
- مراکز هزینه غیر تولیدی(تسهیم پذیر)
مراکز تولیدی مراکزی هستند که در خط تولید قرار دارند و تمام زمان مفید آنها صرف تولید می گردد مثل واحد ذوب یا واحد بسته بندی .هزینه این مراکز که عبارتند از دستمزد وسربار و استهلاک بصورت مستقیم در بهای تمام شده دیده می شوند اما برخی از مراکز مستقیما با تولید مرتبط نیستند مثل دفتر مدیریت یا فناوری اطلاعات . برای محاسبه بهای تمام شده لازم است کل هزینه ی این مراکز غیر تولیدی ، بین مراکز تولیدی تسهیم گردد این فرآیند را تسهیم هزینه می نامیم که در آن کل هزینه های مراکز تولیدی اعم از دستمزد ، سربار و استهلاک بین مراکز تولدی با نسبتی مشخص تسهیم می گردد . در فرآیند تسهیم به این واحدهای غیر تولیدی ، تسهیم دهنده و به واحد های تولیدی تسهیم گیرنده می گوییم . هزینه تسهیم شده در عامل هزینه سربار واحد های تسهیم گیرنده قرار می گیرد . هزینه های مراکز اعم از تولیدی و غیر تولیدی بر اساس تعریف عوامل هزینه و معین هایی که در آن مشخص می گردد از سیستم مالی استخراج می گردد.
هزینه تولید عبارت اند از هزینه های مستقیم مراکز تولید + هزینه های غیر مستقیمی که از مراکز غیر تولیدی به مراکز تولیدی اعمال می گردند
باتوجه فرآیند گفته شده در ادامه نحوه پیاده سازی آن را در iMaster بررسی می نماییم .
اطلاعات پایه ماژول بهای تمام شده :
- دوره های صنعتی :
عمکلرد : بهای تمام شده بصورت دوره ای محاسبه می گردد به این منظور بازه های زمانی را مشخص می نماییم که به آن را دوره صنعتی می نمامیم . طول این دوره ها در اختیار کاربر است اما به طور معمول مدت آن را بصورت ضریب ماه تعریف می کنند مثلا یک ماهه یا سه ماهه یا شش ماهه یا ..... توجه نمایید که همه اطلاعات بهای تمام شده به دوره بستگی دارد و تغییر اطلاعات در یک دوره روی محاسبات دوره های دیگر تاثیری ندارد.لازم است که بازه های زمانی دوره های مختلف با یکدیگر تداخل نداشته باشند.
سرویس ها :
-ایجاد دوره صنعتی : یک دوره جدید صنعتی خالی ایجاد می نماید
-ذخیره دوره صنعتی : یک دوره صنعتی را درآرشیو ذخیره می نماید
-فعال کردن دوره صنعتی : اطلاعات یک دوره صنعتی را از آرشیو لود می نماید . توجه : با استفاده از این سرویس ، اطلاعات دوره جاری اگر قبلا ذخیره نشده باشد از بین خواهد رفت
-بستن دوره صنعتی : دوره صنعتی جاری را غیرفعال می نماید
-ذخیره و بستن دوره صنعتی : اطلاعات دوره صنعتی جاری را در آرشیو ذخیره و دوره جاری را غیر فعال می نماید
-انتقال دوره صنعتی : اطلاعات یک دوره صنعتی را به طور کامل در یک دوره صنعتی دیگر کپی می کند . چون معمولا هر دوره صنعتی حاوی اطلاعات زیادی است معمولا از این گزینه برای ایجاد یک دوره صنعتی جدید بر اساس یکی از دوره قدیمی استفاده می گردد
ضرایب تسهیم:
عملکرد : برای مشخص شدن نحوه تسهیم یک مرکز تسهیم پذیر جدول ضرایب تسهیم تکمیل می گردد .در این جدول تسهیم دهنده یک مرکز غیرتولیدی و تسهیم گیرنده یک یا چند مرکز تولیدی است . اگر تسهیم گیرندگان بیش از یک
مرکز باید ستون ضریب تسهیم مشخص کننده سهم هریک از گیرندگان است . مثلا اگر مرکز A تسهیم دهنده و مراکز B,C,D تسهیم گیرنده و ضریب تسهیم 10و15و25 باشد سهم مراکز به ترتیب 20%=(10+15+25)/(10) و 30%=(10+15+25)/(15) و 50%=(10+15+25)/(25) خواهد بود.
انواع کارکرد:
هزینه های مراکز به دو دسته هزینه ها جذب شده(هزینه ناشی از کار مفید) و هزینه جذب نشده (هزینه ناشی از کار غیر مفید) تقسیم می گردد به این منظور انواع کارکرد ماشین آلات تعریف می گردد . معمولا برای ماشین آلات 2 نوع کارکرد مفید و غیر مفید ثبت می شود اما می توان بنا به نیاز انواع دیگری را نیز تعریف نمود برای هریک از انواع کارکرد لازم است مشخص شود که این نوع جز انواع مفید است یا غیر مفید
ساختار محصول در ماژول تولید تعریف می گردد و ممکن است بنا به نیاز تغییر کند . اما به دلیل ساختار دوره ای ماژول بهای تمام شده این تغییرات نباید بلافاصله در سیستم بهای تمام شده تاثیر بگذارند به همین علت